Leemlaag

Op een dag over cultuur leert Arend Ardon ons dat cultuur een optelsom is van routines. Om cultuur te veranderen heb je volgens hem niet allerlei ‘fancy’ programma’s nodig. Beter is het om aan te sluiten bij een willekeurig overleg en te kijken wat zich afspeelt in het ‘hier en nu’. Op én onder de tafel. Want daar ligt - in het ‘nu’ - het aangrijpingspunt voor verandering.

Het zit vast

In elk overleg kun je zoeken naar ‘cues’’. Woorden als ‘wij’ en ‘telkens’. Maar ook woorden die bij herhaling vallen en bakken info geven over wat mensen voor waar aannemen. Zo valt in een directieteamoverleg regelmatig het woord ‘leemlaag’. Daarmee blijkt die directie het middenkader te bedoelen. Al hun mooie plannen bereiken door die ‘leemlaag’ de werkvloer niet. Als een directieteam vanuit die ‘aanname’ werkt, hoe zou dit team die middenmanagers dan benaderen bij een volgend veranderplan?

Ga lekker zelf in je kracht staan

Nog een voorbeeld? De uitdrukking ‘iemand in z’n kracht zetten’ is er eentje die ook nogal veel veronderstelt. Die ander zit dus niet in zijn kracht, kan daar blijkbaar ook niet zelf voor zorgen en heeft jou daarbij nodig. De uitdrukking laat zien hoe iemand zich verhoudt tot degenedie hij meent ‘in z’n kracht’ te moeten zetten.

Niet iets erbovenop

Wij zitten voor een groot meerjarentraject om tafel met een commissie van zes mensen. Veertig minuten. Dat is de tijd die we krijgen om kennis te maken, ons voorstel toe te lichten, en vragen te stellen en te beantwoorden. Het recept voor een ‘mismoeting’. De commissie is lovend over ons voorstel. Toch komt telkens dezelfde vraag op tafel: ‘Hoe kunnen we deze trainingencyclus zo verpakken dat het voor de deelnemers niet voelt als iets erbovenop?’ Na een fusie en een reorganisatie richting zelfsturing hebben ze al zo veel voor de kiezen gehad. En nog steeds!

Ondanks onze goede voorbereiding en onze insteek (zet het niet te zwaar aan, maak voelbaar hoe leuk dit is en hoe dit over de kern van hun werk gaat) praten we toch begripvol met hen mee. Een paar keer merk ik dat ik onderuitgezakt in mijn stoel hang, zonder energie. Een veeg voorteken. Zo gaat het vaak: voordat we het in de gaten hebben, maken we deel uit van een patroon dat we - zonder het te willen - mede instandhouden.

Doorbreek patronen

Het goede nieuws is: als het écht een patroon is, dan komt het weer terug. Dan is er een nieuwe kans om het anders te doen. Gelukkig kwam die kans en ging het ook anders.

Maar: let goed op hoe je ergens over praat. Want het laat zien hoe jij in elkaar zit. En, zou Ardon zeggen, zorg ervoor dat je een foto maakt waar je zélf ook op staat (en doe niet alsof jij geen deel uitmaakt van patronen die rijp zijn voor verandering).