Intrinsieke motivatie (1):
betekenis

Zelfsturing is hot. De tijd waarin werkende mensen uitvoerden wat anderen hun duidelijk maakten, lijkt voorbij. Het nieuwe werken is complexer en vraagt meer initiatief en betrokkenheid. Die twee zijn afhankelijk van diepere passies en behoeften. Je kunt ze niet stimuleren door extrinsieke beloningen. Dus ligt de grootste winst de komende jaren in het systematisch verbeteren van de intrinsieke beloning. En dan gaat het om beleving. Bijvoorbeeld: voelen dat je werk betekenisvol voor je is.

Erkennen wat aanklaagt

Een groep iets voordoen: dat is glad ijs voor een trainer, zo is mij geleerd. Misschien dat ik er daarom zo van geniet. Wij doen als trainers namelijk verschillende oefeningen voor. Niet op een ingestudeerde manier, maar improviserend. Of beter gezegd: rechtstreeks uit ons eigen leven.

Vanaf haar hoge kruk kijkt mijn collega lachend op me neer. Meestal is het andersom, want ze is niet zo groot. Ik zit op een lage stoel voor haar. Niet voor niets. Ik ga haar ‘hoog achten’. Ook al is ze in deze oefening niet zichzelf. Ze is ‘dat-in-mij-wat-ik-moeilijk-waarderen-kan’. Omdat het me al mijn hele leven bevraagt op de betekenis van alles wat ik doe: ‘Wat heeft dat nu voor zin, Harry? Denk je echt dat ze daar iets mee opschieten? Daar wordt de wereld toch geen betere plek van?’ De oefening is een poging dat stukje van mezelf oprecht te waarderen. Maar niet zonder ermee te onderhandelen en er afspraken mee te maken over hoe ik het graag wil hebben.

Als opmaat grijp ik terug op de vorige oefening uit deze empathietraining. Ik ‘projecteer wat ik niet waardeer’ op de kleine vrouw die daar zo hoog zit. Dat klinkt ongeveer zo: ‘Jij bent wel een taaie zeg! Wat heb ik geprobeerd je weg te krijgen. Maar je blijft. Je bent er altijd. En je stelt je vraag naar de betekenis van wat ik doe. Ik kan niet eens zeggen dat ik boos op je ben. Daar ben ik denk ik al voorbij. Maar ik ben heel moe van je. Je maakt me verdrietig.’

Ik voel een oceaan van verdriet en merk dat de tranen me over de wangen rollen. Even schrik ik ervan. Maar ik besluit helemaal ‘in het spel’ te blijven. Mijn collega kan dit wel hanteren. Dus geef ik me over aan wat er is en vervolg: ‘Dank je wel voor wat je me ook brengt. Zonder jou zat ik hier niet. Dat jij die vraag maar blijft stellen maakt ook dat ik ergens kóm. Op plekken waar ik van betekenis ben. Waar anderen wat aan me hebben.’

Veel langer houd ik het niet positief, merk ik. Al snel begin ik dat stukje van mezelf uit te leggen waarom ik er zo moe van ben om die betekenisvraag voorgeschoteld te krijgen, nog voordat ik ergens aan begin. Dat ik daar last van heb. Dat het bergen energie kost en het plezier en speelsheid elimineert. Kortom, dat ik het graag anders zou hebben. De opmaat naar de onderhandeling.

Zelfsturing

Mijn collega blijft me lachend aankijken als ik kansloos mijn eerste bod doe: ‘Wat als jij nu één keer per week je vragen stelt naar de betekenis van wat ik doe?’ Zij heeft echt geluisterd en zich verplaatst in mijn betekeniszoeker. Daarom kan ze reageren zoals het bij mij in het echte leven ook vaak klinkt. Ze zegt: ‘Sorry, daarvoor ben ik te ‘oer’. Ik zal me echt niet een week inhouden met het stellen van dat soort vragen.’

Ik voel dat de moed me in de schoenen zinkt. Zo gaat het altijd als ik een deal probeer te sluiten met dat deel van mezelf. Ik heb er weinig regie over. Halfslachtig doe ik nog wat pogingen om het te krijgen zoals ik het hebben wil en geef dan op. Maar zij niet. Zij ziet nog iets wat ik niet zie. En ze stelt me dat voor: ‘Wat als ik je de vraag naar betekenis blijf stellen, maar tevreden ben met elk antwoord dat je me daarop geeft?’

Die laat ik op me inwerken. Als dat eens zou kunnen. Zou dat werken?

Enthousiast gemaakt door een nieuw perspectief zeg ik hardop denkend tegen de groep, maar eigenlijk tegen mezelf: ‘Moet je je voorstellen dat ik hier straks wegrijd en de onvermijdelijke vraag gesteld krijg naar de betekenis van wat we hier vandaag met elkaar ervaren hebben … Dan heb ik nu al zin om te reageren met: ‘Nee, wat we vandaag hebben gedaan had geen enkele zin, maar ik heb er ontzettend van genoten.’ We lachen samen en gaan met gemengde gevoelens aan de slag.

Luisteren naar wat je níét wilt horen

De vraag naar de betekenis van wat jij doet, hoor je soms liever niet. Toch is het gevoel dat het betekenis heeft wat je doet, één van de vier bouwstenen van intrinsieke motivatie. En daarmee ook van wat men 'zelfsturing' noemt.

Dus ben ik zo vrijmoedig om jou die vraag gewoon te stellen: ‘Ben jij van betekenis?’

Als jouw antwoord daarop ‘ja’ is – wat ik hoop – dan ben je volgens De Betekenisfabriek tot de conclusie gekomen dat jij waardevol bent voor anderen. Dan wil je actief bijdragen aan andermans geluk. En ben je bereid daarvoor je eigen belang opzij te zetten. Check.

Erkenning geven

Sommigen (Nagy e.a.) beweren dat de mens gevend van betekenis is. Zo bezien is luisteren een betekenisvolle activiteit. Je geeft erkenning aan wat je hoort, ziet en ervaart. En nodigt het zo uit om er te zijn.