Haakjes zoeken

Voor sommigen is luisteren een verplicht wachten. Vooral een kwestie van ‘op je tong bijten’. Tot de ander je eindelijk de ruimte geeft om zelf te spreken. Zij luisteren autobiografisch: op zoek naar een haak om hun eigen verhaal aan op te hangen. Heel begrijpelijk. Er is veel in ons dat een weg naar buiten zoekt. En wat de ander zegt, kan bij ons vanbinnen aan van alles en nog wat raken en haken. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat dit het luisteren niet belemmert, maar juist helpt?

Eén klein haakje

Met een collega van De Luisterbrigade ben ik op bezoek bij een overheidsorganisatie. Een workshop die we daar verzorgd hebben, heeft veel stof doen opwaaien. Daarom verkennen we met twee gesprekspartners een mogelijk vervolg daarop. Eén van de twee vertelt lachend dat hij vanochtend ‘toevallig’ ook bij een workshop over luisteren is geweest. Enthousiast deelt hij met ons een paar van de oefeningen die hij heeft gedaan. Met z’n vieren concluderen we dat onderwerpen als actief luisteren en verbinden ‘in de lucht hangen’. En we lijken alle vier heel tevreden met het feit dat het daar niet blijft hangen, maar steeds vaker ook op de grond komt.

Dat is een enthousiast en veelbelovend begin. Maar dan verschijnt er opeens een bedenkelijk gezicht. Hij vertelt ons dat ze weliswaar graag verder zouden willen, maar dat het aanknopingspunt dat ze daar intern voor zagen er door omstandigheden niet meer is. Geen haakje om de jas aan op te hangen. Dat is jammer. Op het moment dat hij uitlegt dat hij voor dit jaar nog één kleine opening ziet (en misschien volgend jaar meer) onderbreken wij hem voorzichtig met een variant op wat in de oplossingsgerichte therapie ‘de wondervraag’ is gaan heten.

De wondervraag

Want wat bij ons haakt, zijn opmerkingen als: ‘Het is hier echt nodig’, ‘Bij veel mensen zit angst en pijn’ en ‘Heel veel mensen hier zouden veel beter naar zichzelf kunnen luisteren’. En ook: ‘Bij leidinggevenden is de nood het hoogst, maar uit het MD-traject zijn juist al die onderdelen gesloopt die onder de noemer ‘soft skills’ vallen’. Wél zien wat nodig is, maar je níét bij machte voelen daar iets mee te doen. Dat is frustrerend. Daarom stellen we ‘de wondervraag’: ‘Kunnen we dit gesprek niet voeren alsof er een wonder gebeurd is, waardoor alles mogelijk is? Want we zouden heel graag van jullie horen wat je dán met die carte blanche zou willen doen.’

Als we er nu eens iets aan hangen?

Hij wil daar wel over nadenken. Maar de andere gesprekspartner begint direct te praten. Want zíj ziet wel mogelijkheden. Haar verhaal steekt hem weer aan, en hun verhaal ons. Een klein uur later halen we het netje op. Er zitten naast dat ene kleine haakje nog zeven andere haken in. Klein en groot, stevig en fragiel, allemaal door elkaar heen. Maar het grootste verschil is niet de vangst, maar de energie in de ruimte. Die voelt creatief en zwanger van ondernemerszin. Nu nog kijken of de haken die we vinden ook stevig aan de muur te bevestigen zijn. Anders kunnen we er niets aan hangen.

Actief luisteren

We spreken de acht haakjes door. We verdelen netjes wie gaat checken of een haakje stevig bevestigd kan worden. Er gaat geen haakje verloren. We schudden elkaar lachend de hand en weten dat we elkaar in het werk weer gaan terugzien. Terug in de trein denk ik enigszins verward: ‘Het verzamelen van haakjes – is dat nu luisteren of toch meer verkopen?’ Er haakt iets. Is dit wel in de haak?

Wanneer je luistert, is er meestal wel iets in (het verhaal van) de ander dat je raakt of dat ergens vanbinnen haakt. Als dat zo is, weet je dat je echt contact maakt. En dat is bruikbaar. Als je dat vervolgens gebruikt om je éígen verhaal aan op te hangen, helpt het jouw luisteren niet. Maar als je de haakjes gebruikt om terug te geven wat je bij die ander hoort, ziet en ervaart, dan helpt dat het luisteren juist enorm. Dus laat je raken en gebruik dat wat raakt en haakt om de ander nog meer uit te nodigen. Desnoods door het vertellen van je eigen verhaal.