De levensverhalenluisteraar

Wat je werk ook is en hoe je het ook doet, je bent een mens en dus zit je vol verhalen. Die vertel je meestal niet. Zeker niet op je werk, daar houd je je liever aan de feiten. Maar ik daag je uit om jouw eigen verhaal vaker te gaan vertellen. Want verhalen van vlees en bloed boeien en inspireren. Eigen verhalen leggen jouw essentie bloot en daarmee raak je de ander niet alleen in het hoofd, maar ook in het hart. En dat heeft impact, ook op de handen.

Openstaan

In duo’s zijn ze gaan luisteren naar levensverhalen van ouderen. Omdat er vanuit een zorgorganisatie de wens is om de levensverhalen van die ouderen beter te leren kennen. Dat zou voor de zorg ook goed zijn. Zo is het. Daarom doen we het niet helemaal zoals ons gevraagd is: met studenten alleen. Maar in duo’s ‘student-zorgprofessional’.

Nu is het luisteren klaar. We zitten met elkaar in een kringetje. Na het delen van wat we ervaren hebben, wisselen we momenten van handelingsverlegenheid uit. Want in het luisteren kom je regelmatig op plaatsen in het gesprek waar je het even niet meer weet. En wat dan?

Eén van de luisteraars vertelt hoe een oudere het gesprek startte. Ze benadrukt dat dit haar niet echt handelingsverlegen maakte, maar dat het wel een heel bijzondere start was. De oudere – in dit geval een man – opende de ontmoeting met een: ‘Kom maar binnen, ik heb veel te vertellen, allemaal ellende!’

Het duo had een beetje om die opmerking heen gestuurd. Ze vonden dat je een gesprek niet zo moet beginnen. Dat is een oordeel. En een oordeel brengt de luisteraar altijd in handelingsverlegenheid. Wat is het moeilijk om van harte welkom te heten wat er van ons niét mag zijn. Als we geen zin hebben in ellende, hoe lukt het ons dan toch te gaan zitten en ons ervoor te openen? Wat hebben we nodig om te reageren met een: ‘Precies dáárom zijn we hier, kom maar op met uw ellendige verhalen!’

Storytelling

De verhalen buitelen over elkaar heen. Je krijgt zó veel te horen als je ervoor openstaat. Iemand uit de groep ervaart het als op reis gaan. De ouderen helpen je met hun verhalen uit je hoofd en drukke leventje. Ze brengen je naar de Jordaan, waar ze zijn opgegroeid. Of naar Rotterdam tijdens het bombardement in WOII. Het is heel bijzonder. Als luisteraar krijg je niet alleen een rondleiding in Amsterdam en Rotterdam, maar ook in de binnenwereld van de ander. Die daarvoor even jouw gids wil zijn.

Een oudere – in dit geval een dame – deelt een traumatische ervaring. Terwijl ze ’s nachts op de postoel zit, hoort ze tot haar schrik dat ze niet de enige in huis is. Er is ook een inbreker. Ze doet een schietgebedje, vergeet niet het deksel op de pot te doen want ze is keurig opgevoed en gaat onverschrokken op zoek naar haar onverwachte gast. Ze vraagt hem: ‘Meneer, wat komt u hier doen? Kan ik u ergens mee helpen?’ De inbreker schrikt en maakt dat hij uit de voeten komt.

De crux van het verhaal blijkt het ‘en niemand gelooft me’ van de vrouw. Iedereen is onder de indruk van het feit dat er een inbreker in huis is geweest. Maar haar ervaring van een ‘wonderlijk ingrijpen van boven’ vindt geen weerklank. Blijft de plaat daarom steken? Ze vertelt het telkens opnieuw. Zes keer. Dat maakt pas handelingsverlegen.

Mijn collega, die veel plezier beleeft aan het vertalen van modern wetenschappelijk hersenonderzoek naar de gewone mensenwereld, steekt van wal. Eenvoudig gezegd – wat ik me ervan kan herinneren – zou je de hersenen in twee systemen kunnen verdelen. De cortex en het limbische systeem. In het limbische systeem slaan we al onze emotionele ervaringen op. En dat systeem vervalt op oudere leeftijd minder snel. Daardoor blijven sommige emotionele herinneringen intact, terwijl de verhalen die daarbij horen al weg zijn. Behalve het verhaal van de inbreker dan. Dat verhaal is telkens hetzelfde. Maar de emotionele lading van dat verhaal is er eentje van veel meer verhalen. Van een leven lang verhalen. Van dat wat voor deze vrouw waarschijnlijk een levensthema is geweest.

Betekenis geven

Vooral het gedeelte waarin ouderen op basis van hun levensverhaal gevraagd wordt een wijsheid aan de luisteraars mee te geven, blijkt validerend. Het vertellen van verhalen en het doorgeven van lessen geeft de ouderen een gevoel van betekenis. Ze weten zich erkend. ‘Misschien is dat wel waarom ik nog leef’, is een opmerking van één van hen. Ze is van de ‘euthanasielijst’ af omdat het vertellen van haar levensverhaal en -wijsheid voor haar verschil maakt. Ze heeft ook een bijzonder verhaal en gaat dat vaker vertellen. Kwetsbare mensen bepalen ons bij wat er echt toe doet. Mensen die zorg ontvangen, hebben veel te geven. Ze doen ertoe.

Heftige en ontroerende verhalen. Wat moet je ermee als je deze blog leest op zoek naar een wekelijkse prikkel om vanuit het hart te werken? Nou, jij en de mensen met/voor wie je werkt hebben allemaal een verhaal. Stel je eens voor dat je een keer met één van hen wandelt terwijl je luistert naar zijn of haar levensverhaal en -lessen. En andersom. Wat zou er dan gebeuren?