Hoe luister je
naar eikels?

Bij actief luisteren gaat het om meer dan ‘laten merken dat je luistert’. Volgens klinisch psycholoog Carl Rogers gaat het om: (1) níét oordelen en (2) wel begrijpen. De bedoeling is dit zo te doen dat de ander het als een uitnodiging ervaart: ‘Kom tevoorschijn!’ Er zijn drie blokkades als het gaat om actief luisteren: oordeel, angst en eigen behoefte. Dit artikel gaat over onze oordelen. Want die oordelen zijn er nagenoeg altijd als we luisteren. Wat maakt dat we oordelen? Welke functie heeft dat? Wat leren die oordelen ons? En: hoe kunnen we ervoor zorgen dat ze het luisteren niet in de weg staan?

In de schaduw

Het blokje psycho-educatie is rond. Michelle heeft net uitgelegd dat oordelen al vroeg ontstaan als onze omgeving ons leert wat goed en fout is. Dat we, hoe klein we ook zijn, onbewust dat wat onze omgeving goedkeurt ‘ik’ noemen. En wat ze afkeurt: ‘niet-ik’. Wat wel van ons is maar niet gewaardeerd wordt, zetten we als het ware in de schaduw. Achter een dikke denkbeeldige muur. Die muur bestaat uit onze oordelen over wat er in de schaduw staat. Als ‘speels’ iets is dat bij mij thuis niet welkom was, dan houdt mijn oordeel over speelsheid (namelijk: ‘niet goed’) mij tegen om mijn speelsheid in te zetten. En iedere keer als ik dat wel doe, schaam ik me. Als ik een ander speels zie zijn, erger ik me omdat ik mijn oordeel daarover wel klaar heb. Schuld en schaamte zijn de poortwachters voor wat er bij ons in de schaduw is komen te staan. Het gaat hier om een gewoon menselijk proces, dat socialisatie heet.

Actief luisteren

Oordelen (-3 op de luisterthermometer) staan actief luisteren in de weg. Op het moment dat jij een oordeel hebt over jezelf of een ander, sluit je jezelf af voor verdere info. Je raakt je open en nieuwsgierige houding kwijt. In een oefening om voorbij het oordeel te komen, helpen we vandaag een groepje mensen om te verkennen wat er bij hen in de schaduw staat. Sommigen lukt het goed. Anderen hebben wat extra hulp nodig. Deze kerel zeker. Hij zucht omdat hij er echt niet uit komt. En deelt met ons wat hij regelmatig ziet gebeuren bij een ander over wie hij een oordeel heeft. Wat hij dan denkt, voelt en wat zijn neiging is. Maar wat dat zegt over wat er bij hem in de schaduw staat, daar heeft hij geen idee van. Wij ook niet. Maar we willen hem graag helpen. Er ontstaat een kwartiertje van actief luisteren. Iedereen in de groep doet zijn uiterste best om te ontdekken wat er bij hem in de schaduw staat. Maar tevergeefs. Het eindigt met wat een beetje als een dooddoener aanvoelt: de opmerking van een van de trainers dat het ook lang niet altijd meevalt om te ontdekken wat er bij jou in de schaduw staat. Het staat niet voor niets in de schaduw.

Totdat een van de deelnemers als een soort nabrander zegt: ‘Weet jij het ook wel eens niet?’ Die is zichtbaar raak. Daarom durft de deelnemer nog iets verder door te prikken: ‘Het valt voor jou niet mee om het niet te weten, hè?’ Bingo. De man raakt geëmotioneerd. Iedere keer als hij het eigenlijk niet weet, schaamt hij zich. Omdat ‘niet weten’ er regelmatig wel is, maar er van hem niet mag zijn. Als hij iemand anders z'n onwetendheid onhandig of zelfs helemaal niet ziet verstoppen, dan is dat een ‘eikel’. Maar als wij iemand een ‘eikel’ vinden, gaat het dus vooral over onszelf.

Het oordeel voorbij

In luistertrainingen merken we telkens weer dat een deel van de groep uit is op tips en trucs. Als je voorbij het oordeel (download oefening) wilt komen, dan is een truc het onder woorden brengen van wat je ziet bij de ander, wat je dan denkt en voelt, wat je neiging is, en te eindigen met een eerlijke open vraag. Wat zou je willen weten? Telkens als je namelijk bij een eerlijke open vraag bent, dan ben je weer terug bij de open houding die nodig is om actief te luisteren.

Maar het echte werk zit een slag dieper. Dat gaat over verkennen van wat er bij jou in de schaduw staat. En er werk van maken om dat, voorbij schuld en schaamte, in het licht te brengen. Zodat jij je minder ergert. Zodat je minder oordelen nodig hebt. Omdat er van jou mag zijn wat er bij jou ook is. Zo bezien is werken aan je luisteren altijd werken aan jezelf.

Let vandaag maar eens op waaraan je je ergert. Verken je oordelen en vraag je af wat ze zeggen over wat er bij jou in de schaduw staat. Breng dat in het licht en je zult merken dat je meer ruimte krijgt voor dat wat anders leek dan jij zelf bent. Het aantal ‘eikels’ neemt zo dramatisch af.