Geweldloze communicatie

Ergens klinkt het me wat oubollig in de oren: Geweldloos Communiceren (GC). En inderdaad, Marshall Rosenbergs gedachtegoed dateert uit de vroege jaren '60. Toch voel ik, als een bestuurder mij lachend de hoek in hoont, dat de houdbaarheidsdatum van het concept nog niet verstreken is. Geweld – ook in communicatie – is van alle tijden. Het is voor mij lang geleden dat een gesprek zo zeer deed.

Reorganiseren voor gevorderden

Hij zit schijnbaar stevig in het pluche, deze interim-bestuurder. Al is pluche niet helemaal het goede woord nu reorganiseren ook verhuizen naar een minder kek en veel te klein pand betekent. Eerst maar eens kennismaken. Hij begint zichzelf voor te stellen met de alarmerende woorden: 'Ik ben niet zo belangrijk'. Laat ik er maar voor gaan zitten. Dit gaat wel even duren. Aan het begin van het gesprek had hij van de 90 minuten die voor dit gesprek stonden al 60 minuten gemaakt. Nu gebruikt hij er 45 om te demonstreren hoe goed hij alles onder controle heeft. Twee trainers krijgen een gratis lesje 'reorganiseren voor gevorderden'. En zijn visie is, zoals alle dingen als je er eenmaal goed in bent, aantrekkelijk eenvoudig. Hak de boel in kleinere mootjes. En zorg dat mensen vanbuiten prikkels voelen die maken dat ze zich anders gaan gedragen. Meer lijkt er niet nodig.

Nu is het zelf gebruiken van het overgrote deel van de gesprekstijd niet per se gewelddadig. Al toont het weinig respect voor de overige in het gesprek aanwezigen. Het echte geweld begint aan het eind van zijn 'verbale aanranding' met het poneren van een stelling. Die luidt weinig uitnodigend: 'Dus ik geloof niet in cultuurveranderingstrajecten - jullie blijkbaar wel, bekeer me maar!'

Non-verbaal geweld

Mijn collega-trainer demonstreert een staaltje Geweldloos Communiceren (klik op de link voor de video van Marshall Rosenberg). Hij geeft zijn waarneming van de feiten, hoe hij zich daarbij voelt, waar hij behoefte aan heeft en vraagt daarom. Dat klinkt ongeveer zo: 'Je zegt 'bekeer me'. Maar ik ervaar dat niet als een uitnodiging. Het maakt me wat onzeker omdat ik me afvraag of je wel echt openstaat voor ons verhaal. Dat verhaal wil ik met plezier uit de doeken doen. Ik zie genoeg aanknopingspunten in wat je ons vertelt. Maar wat ik nodig heb, is dat ik merk dat je dat verhaal ook echt wilt horen. Wil je dat?' De bestuurder zegt: 'Goede vraag' en na even denken: 'Ja, ik sta er denk ik wel voor open'. Maar non-verbaal ziet het er anders uit, namelijk: 'Houd het zo kort mogelijk, want dit is het voor mij minst interessante deel van deze rituele dans'. Mijn collega steekt toch van wal. Eigenlijk tegen beter weten in. En dat blijkt. De bestuurder trekt dwars door zijn verhaal heen hardop de conclusie die hij voor deze mis-moeting al klaar had: 'Niet doen dus!'

Nog vijf minuten. Nu we toch aan het GC-en zijn: ik merk een bijna onweerstaanbare behoefte om iets naast het verhaal van deze bestuurder te zetten. Dat geef ik hardop aan. En hij geeft toe dat we nog een paar minuten hebben. Dapper zet ik iets naast zijn verhaal. Voor hem voelt dat als frontaal tegenover zijn verhaal. Hij doet iets wat me sinds mijn lagereschooltijd niet meer is overkomen. Hij lacht me hardop uit en schampert: 'Het gaat hier over leven of dood en jij wilt dat al die mensen gaan navelstaren?' Even begrijp ik hem niet. Ik heb het helemaal niet over navelstaren. Dus ga ik nog een keer uitleggen waar ik het wél over heb. Foutje. Boos begint hij door mijn verhaal heen te roepen en lacht me nog harder uit dan hij al deed. Au, dit is toch wel heel pijnlijk.

Rosenberg leert ons dat intenser luisteren ons een dieper respect en groter inlevingsvermogen brengt. Dat het een wederzijds verlangen kweekt om vanuit het hart te geven. Dat wil ik maar al te graag leren. Maar veel moeilijker leer ik wat al vaker waar is gebleken: dat je een ontmoeting niet kunt maken. It takes two to tango. Om het in GC-taal te zeggen: 'Je kunt zelf een giraffe zijn, maar als de ander kiest een jakhals te blijven, kun je maar beter rennen'. Laten we doen wat we kunnen aan onze kant van het gesprek. En er niet voor terugschrikken dat het soms evenwel niet lukt.