Dit kan je niet alleen!

Vanochtend ontdekt: hoe harder ik het liedje ‘Ik kan het niet alleen’ met Huub van der Lubbe (De Dijk) meezing, hoe dieper ik besef dat je het ook niet alleen hoeft te doen. Geinig toch? Toch zijn er heel veel werkende mensen dagelijks bezig met het demonstreren van het tegenovergestelde. Hoe kunnen wij hen helpen?

Kom tevoorschijn!

Met de groep zoeken we naar een definitie van het nogal brede begrip ‘luisteren’. Zodat we weten wat we er in deze workshop mee bedoelen. Daarom stel ik de vraag: ‘Wat zeg je zonder woorden, als je naar iemand luistert?’ De antwoorden zijn weer prachtig: ‘Ik ben er voor je’, ‘Ik heb interesse in je’, ‘Ik wil je graag horen’, ‘Ik zie je!’, enzovoort. Het is niet moeilijk om daar erkenning aan te geven (wat de essentie van luisteren is).

Tijdens deze middag is de werkdefinitie van luisteren: ‘Kom tevoorschijn!’ ‘Luisteren is jouw uitnodiging aan de ander om tevoorschijn te komen’, zeg ik. ‘En ik wil je graag laten ervaren dat er iets bijzonders aan de hand is met die uitnodiging.’ Vervolgens nodig ik ze allemaal uit om tevoorschijn te komen en mij terug te geven wat deze uitnodiging bij hen oproept. De reacties blijken opnieuw in twee categorieën te passen: (1) ik wil heel graag en (2) maar is het hier veilig genoeg?

Effectieve afhankelijkheid

Veel van ons leven, leven we binnen. Ik bedoel: in ons hoofd en/of in ons lichaam. Zonder in woorden naar buiten te brengen wat er vanbinnen leeft. Iedere keer als iemand ons uitnodigt om van binnen naar buiten te komen – vanbinnenuit dus, scannen wij onze omgeving: is het wel veilig? Volgens de Engelse psychiater Bowlby – de grondlegger van de theorie over ‘gehechtheid’, die na zijn dood zo in zwang is geraakt – doen we dat van kleins af aan. We houden daar ook niet mee op als we groot zijn. Bowlby stelt dat onze behoefte aan verbinding is aangeboren, niet aangeleerd. Bij hem las ik deze week een zin die bleef hangen: ‘Het leven is op zijn best een reeks uitstapjes vanuit de zekerheid van een veilige relatie naar de onzekerheid van de grote buitenwereld’. Hij heeft het over ‘effectieve afhankelijkheid’. Over de ander die je het gevoel van veiligheid geeft, zodat je ‘van binnen uit kunt gaan’.

TOBben

Sue Johnson is grondlegger van de Emotionally Focused Couple Therapy (EFT), die gebaseerd is op de ideeën van Bowlby. Zij heeft preciezer omschreven hoe mensen hun omgeving scannen. Voordat iemand jou laat zien wat er vanbinnen bij hem of haar leeft, checkt hij/zij je. Ben je toegankelijk, ontvankelijk en betrokken (TOB):

• Kan ik jou bereiken (toegankelijk)?
• Kan ik erop vertrouwen dat je je (emotioneel) voor me openstelt (ontvankelijk)?
• Weet ik dat je me in mijn waarde laat en me niet laat zitten (betrokken)?

Mensen doen dat scannen heel zorgvuldig. Maar als de ander slaagt voor deze check, dan is er ook geen houden aan. Daarom werkt actief luisteren ook zo krachtig: het nodigt uit en biedt een veilige plek. Door deze manier van luisteren laat je zien én voelen dat je toegankelijk, ontvankelijk en betrokken bent.

Erkenning geven

Een collega-trainer die ik mag inwerken, neemt het laatste deel van de workshop voor zijn rekening. Dat gaat over ‘luisteren is geven’. Hij inventariseert bij de deelnemers wat je geeft als je luistert. Ze doen lekker mee. Iemand roept ‘oogcontact’, een ander roept ‘kwetsbaarheid’. Maar omdat mijn collega nalaat te demonstreren wat het is om áctief te luisteren, komt het rondje niet verder dan een inventarisatie als opmaat naar ons antwoord op de vraag, namelijk ‘erkenning geven’.

Na afloop vraag ik mijn collega of hij de vrouw heeft gezien die ‘kwetsbaarheid’ riep. Natuurlijk heeft hij haar gezien. Dan zeg ik: ‘Zag je ook wat voor worsteling zij in haar leven gehad heeft als het om kwetsbaarheid gaat? En wat het voor haar betekent om alleen het woord al in deze groep te roepen? Wat zij weten wil, is: ben jij als trainer toegankelijk, ontvankelijk en betrokken? Dus is het zaak dat je goed naar haar luistert. En haar erkenning geeft voor wat zij inbrengt. Zo van: ‘Jij merkt dat luisteren je ook kwetsbaar maakt …’ Zo nodig je haar uit om te delen wat zij geleerd heeft: ‘Het voelt wel kwetsbaar, maar het vergroot ook de kans op echt contact. Want helemaal alleen binnenin – achter mijn veilige muurtjes – líjkt het wel veilig, maar echt veilig ben je pas als je verbinding hebt.’

Vrijheid is de vrucht van verbinding

Veel werkende mensen zijn druk met het demonstreren van hun autonomie en zelfstandigheid. Ze lijken het allemaal wel alleen te kunnen. Ze doen alsof ze zich vrij (zonder verbonden te zijn) kunnen bewegen. Maar voor mijn gevoel heeft Bowlby gelijk: hoe meer we voelen dat we een echte band hebben, hoe zelfstandiger en onafhankelijker we kunnen zijn. Of zoals wij dat zeggen als we in teams met de 4V’s bezig zijn: ‘Vrijheid is een vrucht van verbinding’.

Regelmatig reageren mensen daarop met de grap: ‘Dan ben jij zeker niet getrouwd?’ Die hebben we leren pareren met een andere grap: ‘Als je dat zó zegt, dan ben ik benieuwd hóé jij getrouwd bent’. Collega Bram zou zeggen: ‘Ieder geintje hep z’n seintje’.